Οι ιστορικοί της βιομηχανίας και της επιστήμης τοποθετούν την πρώτη χρήση λιπαντικών (λίπος) γύρω στο 1650 π.Χ. στην Αίγυπτο. Ωστόσο, ήταν περίπου το 1850, την εποχή της ατμομηχανής, οπότε και υπήρξε πραγματική τεχνική πρόοδος όσον αφορά τη λίπανση και την τριβολογία. Επομένως, κατέστη απαραίτητο να καθοριστούν τα χαρακτηριστικά των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων των υγρών που χρησιμοποιούντο ως λιπαντικά.

Ο κυριότερος ρόλος του λιπαντικού είναι να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη λειτουργία των τριβόμενων μεταλλικών μερών του μοτέρ, μειώνοντας έτσι τη φθορά τους. Ταυτόχρονα όμως επιτελεί και μια σειρά από άλλα καθήκοντα: Διασφαλίζει τη στεγανότητα μεταξύ των ελατηρίων των εμβόλων και του τοιχώματος των κυλίνδρων, κατακρατεί τα ρινίσματα του μετάλλου που δημιουργούνται από τη λειτουργία του κινητήρα και προστατεύει τις μεταλλικές επιφάνειες από την οξειδωτική δράση του οξυγόνου και από την υγρασία που παράγεται από την καύση. Επιπλέον, αποτελεί ένα δευτερεύον σύστημα ψύξης για τα μεταλλικά μέρη του κινητήρα που βρίσκονται εκτός δράσης του κυρίου συστήματος ψύξης, όπως για παράδειγμα τα έμβολα.

Για να επιτελέσει αυτά τα καθήκοντα, πολύ χονδρικά, το λιπαντικό χρειάζεται να διατηρεί ένα αδιάσπαστο φιλμ πάνω στις μεταλλικές επιφάνειες. Και μάλιστα κάτω από όλες τις συνθήκες: Άναμμα κρύου κινητήρα, υπερθέρμανση, υψηλά φορτία, ακραίες διαφορές στην εξωτερική θερμοκρασία, μεγάλο χρονικό διάστημα ακινησίας. 

Εκ των πραγμάτων λοιπόν, είναι εξαιρετικά δύσκολο για ένα λιπαντικό να καλύπτει επιτυχώς όλες τις επιμέρους περιπτώσεις, καθώς οφείλει να έρχεται ακαριαία σε κατάσταση αποτελεσματικής λιπαντικής ικανότητας και να μην τη χάνει σε ακραίες συνθήκες λειτουργίας του κινητήρα. 

Γι’ αυτόν τον λόγο, οι κατασκευαστές προσφέρουν πολλούς διαφορετικούς τύπους λιπαντικών, τόσον όσον αφορά τη βασική σύνθεσή τους όσον και ως προς τα πρόσθετα που περιέχουν, προκειμένου να καλύπτουν όλες τις απαιτήσεις. 

Συνθετικά και άλλα
Τα λιπαντικά των κινητήρων χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες στην αγορά. Και κάθε μια έχει τη δική της σύνθεση και χαρακτηριστικά. Έτσι, έχουμε τα ορυκτέλαια που παράγονται με διύλιση αργού πετρελαίου. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται καθαρίζεται προκειμένου να περιοριστεί η παρουσία ανεπιθύμητων στοιχείων. 

Η δεύτερη κατηγορία, τα συνθετικά λιπαντικά, είναι αποτέλεσμα χημικών επεξεργασιών και μετασχηματισμών που πραγματοποιούνται στο εργαστήριο, με την πρόσθεση καταλυτικού προϊόντος στο πετρέλαιο - απόσταξη, καθαρισμός, αποβολή ορισμένων μοριακών αλυσίδων κ.λπ.

Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν, η βάση είναι η ίδια: Το πετρέλαιο. Αλλά οι διαφορετικές μέθοδοι παρασκευής, οδηγούν σε διαφορετικά προϊόντα.

Η τρίτη κατηγορία είναι τα ημί-συνθετικά λάδια που, όπως λέει και το όνομά τους, αποτελούν μίγμα συνθετικών και ορυκτελαίων, ενώ οι επιδόσεις τους εξαρτώνται από τα ποσοστά του καθενός. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο συνθετικό λάδι περιέχει ένα ημί-συνθετικό λιπαντικό τόσο καλύτερο είναι. Δυστυχώς, η περιεκτικότητα σε συνθετικό και ορυκτέλαιο σπάνια αναγράφεται στο κουτί.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των συνθετικών λιπαντικών είναι η παντελής απουσία παραφίνης και ο κατά βούληση του παρασκευαστή καθορισμός των ιδιοτήτων τους, καθώς εύκολα μεταβάλλεται η σύνθεση τόσο του βασικού λαδιού όσο και των προσθέτων. 

Τα συνθετικά λάδια είναι σε κάθε περίπτωση υψηλότερων επιδόσεων από τα ορυκτέλαια και τα ημί-συνθετικά. Το στρώμα που δημιουργούν πάνω στις μεταλλικές επιφάνειες αντέχει καλύτερα στις υψηλές θερμοκρασίες και έχει καλύτερη ρευστότητα, διασφαλίζοντας υψηλή λιπαντική ικανότητα σε κρύο και ζέστη.

Το ιξώδες
Η επιλογή του ενδεδειγμένου λιπαντικού έχει να κάνει με τη ρευστότητά του. Διότι η ρευστότητα είναι αυτή που καθορίζει τη διατήρηση της λιπαντικής ικανότητας τόσο στο κρύο όσο και στη ζέστη. 

Και για να γίνουμε κομμάτι πιο πρακτικοί, στην περίπτωση π.χ. ενός λιπαντικού με προδιαγραφές 10 W 40, το «10 W» προσδιορίζει τη ρευστότητα του λαδιού σε χαμηλή θερμοκρασία (W για το Winter) και το «40» το κράτημα του λιπαντικού στη ζέστη. 

Η ένδειξη της ρευστότητας στο κρύο, όταν είναι μικρότερη από 15 W, χαρακτηρίζει ένα λιπαντικό που μπορεί να αντεπεξέλθει σε ακραίες χειμερινές θερμοκρασίες, χωρίς να παγώνει ή να χάσει την άμεση λιπαντική ικανότητά του: 10 W για μέχρι -20 ^οC, 5 W για μέχρι -30 ^οC.

Σήμερα, με τα θερμικά μοτέρ των αυτοκινήτων να διαθέτουν όλα τους επικεφαλής εκκεντροφόρους, τα ενδεδειγμένα λιπαντικά χρειάζονται προδιαγραφή ιξώδους τουλάχιστον 10 W 40. Η γνώμη μας είναι πάντως, πως ένα λάδι 5 W 30 ή ακόμα και 5 W 30 είναι η ασφαλής επιλογή. Όπως το λάδι για τον κινητήρα Castrol Titanium FTS 5 W 30 που είναι γνωστό στην αγορά για τις κορυφαίες επιδόσεις. 

Βλέπετε, όσο πιο ρευστό είναι το λάδι τόσο πιο γρήγορα λιπαίνει τα ανώτερα τμήματα του κινητήρα και έτσι δεν εξαναγκάζεται αυτός να λειτουργήσει έστω για μικρό χρονικό διάστημα «στεγνός» και δη στους εκκεντροφόρους.

Προσοχή, όμως! Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, ο βαθμός «30» δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ένα λιπαντικό απ’ ό,τι ένα παλιότερο 50άρι, καθώς είναι προφανές ότι πρόκειται για συνθετικό λιπαντικό. Ο βαθμός «30» προσδιορίζει μεγαλύτερη ρευστότητα για μείωση του αφρισμού και, κατά συνέπεια, μείωση της κατανάλωσης λιπαντικού.

Τα πρόσθετα
Πολλά λιπαντικά κινητήρα που διατίθενται στην αγορά αποτελούνται εν μέρει από πρόσθετα. Καθένα από αυτά συμβάλλει στη βελτίωση της απόδοσης του λιπαντικού. Αντιοξειδωτικό πρόσθετο: Τα λιπαντικά κινητήρων οξειδώνονται με την πάροδο του χρόνου και οι λιπαντικές τους ιδιότητες υποβαθμίζονται. Το αντιοξειδωτικό πρόσθετο βοηθά στην επιβράδυνση αυτού του φαινομένου και κάνει τις αλλαγές λαδιών λιγότερο σημαντικές, ειδικά στα συνθετικά λάδια.
Απορρυπαντικό πρόσθετο Βοηθά στη διατήρηση του κινητήρα καθαρού και περιορίζει τον σχηματισμό και τη στασιμότητα των εναποθέσεων.
Αντιαφριστικό πρόσθετο Ο αφρισμός επηρεάζει την απόδοση του λαδιού του κινητήρα και μπορεί να του προκαλέσει ζημιά. Αυτό το πρόσθετο καθιστά δυνατό τον περιορισμό ή ακόμη και την πρόληψη αυτού του φαινομένου.
Αντιτριβικό πρόσθετο Χρησιμοποιείται κυρίως για τον περιορισμό της μηχανικής φθοράς και για τη διατήρηση της καλής κατάστασης των εξαρτημάτων.
Αντιδιαβρωτικό πρόσθετο Βοηθά στην προστασία των μεταλλικών μερών του κινητήρα και αποτρέπει την εμφάνιση σκουριάς.
Πρόσθετο ιξώδους Αυτό το πρόσθετο βελτιστοποιεί τη ρευστότητα του λαδιού στον κινητήρα.

Τα πρότυπα
Τα πρότυπα για το λάδι του κινητήρα έχουν έναν στόχο: Να καθορίσουν μια κλίμακα απόδοσης και ποιότητας μεταξύ διαφορετικών προϊόντων. Υπάρχουν δύο βασικά πρότυπα που ονομάζονται API και ACEA. Και γιατί πρέπει να δώσεις προσοχή στα πρότυπα; Επειδή σου επιτρέπουν να επιλέξεις ένα λιπαντικό κατάλληλο για τον κινητήρα του αυτοκινήτου σου. Χωρίς αυτό, η ρύπανση του κινητήρα μπορεί να επιταχυνθεί και το φίλτρο σωματιδίων να φθαρεί γρήγορα. Και τελικά, το μοτέρ να υπερθερμανθεί και να πάθει βλάβη!

Το πρότυπο API, για το American Petroleum Institute, είναι, όπως υποδηλώνει το όνομα, ένα αμερικανικό πρότυπο. Χωρίζεται σε δύο κλάδους: S για λάδια για βενζινοκινητήρες και C για ντίζελ. Σε κάθε κατηγορία, προστίθεται ένα γράμμα σε κάθε γενετική γενιά:
- Για βενζινοκινητήρες, από την SA (κινητήρες της δεκαετίας του ’40, χωρίς πρόσθετα) έως SM (λάδι μεγάλης διάρκειας που επιτρέπει απόσταση μεταξύ των αλλαγών λαδιών).
- Για ντίζελ, από CA (κινητήρες της δεκαετίας του ’40 με αντιοξειδωτικά πρόσθετα και απορρυπαντικά) έως CJ (κινητήρες από το 2006 με φίλτρο σωματιδίων και τριοδικό καταλυτικό μετατροπέα).
Συγκεκριμένα, όσο πιο κάτω είναι το δεύτερο γράμμα είναι στο αλφάβητο, τόσο περισσότερο ένα λάδι API πληροί τις πρόσφατες απαιτήσεις.

Το πρότυπο ACEA, για την «Ένωση Ευρωπαίων Κατασκευαστών Αυτοκινήτων», εστιάζει στη συμβατότητα του λαδιού με τον τύπο του κινητήρα. Βαθμολογείται από 1 έως 4 ή 5, και αποτελεί ένα καλό σημείο αναφοράς για την αξιολόγηση του επιπέδου του λιπαντικού στην γκάμα του και πόσο συμβατό είναι με τις απαιτήσεις του κάθε κατασκευαστή για κάθε μοντέλο ξεχωριστά ή για οικογένειες μοντέλων.
Υπάρχουν λοιπόν τρεις «οικογένειες» λιπαντικών που διακρίνονται από αυτό το πρότυπο:
- Τα λάδια B1 έως Β5, για τα ντίζελ ΙΧ
- Τα λάδια Α1 έως Α5 για τα βενζινοκίνητα ΙΧ 
- Και τα λιπαντικά C1 έως C4 για τα IX ντίζελ και βενζίνης με φίλτρο μικροσωματιδίων (GPF) και τριοδικό καταλύτη.

Προσοχή όμως! Υπάρχει μια ανακολουθία στους αριθμούς που προσδιορίζουν την ποιότητα ή καλύτερα τη συμβατότητα. Ο αριθμός 2 ανταποκρίνεται στη βασική ποιότητα. Ακολουθεί αριθμός 1 με βελτιωτικό για εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ οι αριθμοί 3 και 4 και 5 προσδιορίζουν πόσο ένα λιπαντικό ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός συγκεκριμένου κινητήρα. Έτσι θα συναντήστε λιπαντικά του ίδιου παρασκευαστή, με το ίδιο βασικό όνομα και διαφορετικό επίθεμα που προσδιορίζει για ποιο ή ποια αυτοκίνητα συνίσταται, ον απολύτως συμβατό.

Πάνω σε ένα κουτί λαδιού ενδεχομένως να συναντήσετε και τις προδιαγραφές κάποιου κατασκευαστή αυτοκινήτων. Είναι ένα επιπλέον διαπιστευτήριο συμβατότητας που σημαίνει πρόσθετες δοκιμές από αυτόν τον κατασκευαστή. 

Μάρκα ή μάρκα «μ’ έκαψες»
Η τάση για οικονομία στην περιοδική συντήρηση του αυτοκινήτου οδηγεί πολλές φορές στην αγορά λιπαντικού που δεν ανήκει σε κάποια γνωστή εταιρεία και μπορεί να στοιχίζει ακόμα και τα μισά λεφτά. Τα λάδια με τη φίρμα του διανομέα τους, φίρμα άγνωστη ή φίρμα σουπερμάρκετ δεν είναι ύποπτα. 

Και αυτά είναι παρασκευασμένα από τις μεγάλες και γνωστές εταιρείες, οπότε και αυτά συμμορφώνονται με τις ισχύουσες προδιαγραφές, όπως αυτές αναγράφονται στο κουτί τους. Πολλές φορές βέβαια, έρχονται στην αγορά με κάποια καθυστέρηση. Για παράδειγμα μπορεί να μη βρείτε στο εμπόριο τέτοια λιπαντικά πιστοποιημένα στην προδιαγραφή ACEA C4. 

Πάντως, το λιπαντικά «no famous name» πρόκειται για καλά προϊόντα. Το ζητούμενο από έναν καταναλωτή είναι τελικά άλλο. Να διαβάζει και να ακολουθεί απαρέγκλιτα τις υποδείξεις του κατασκευαστή όποια μάρκα λιπαντικού κι αν διαλέξει. Απαρέγκλιτα και χωρίς καμία έκπτωση. Μόνο έτσι δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με την ευζωία και τη μακροζωία του μοτέρ.

Ένα άλλο σημείο μεγάλης συνέπειας και τακτικότητας αποτελεί το διάστημα αλλαγής του λιπαντικού, ειδικά αν κάνετε «βαριά» χρήση: Μικρές διαδρομές, πολλές εκκινήσεις με κρύο μοτέρ, ρυμούλκηση κ.λπ. Στην περίπτωση αυτή μειώστε το διάστημα αλλαγής τουλάχιστον κατά 20% και μην επαναπαύεστε στην ποιότητα του λαδιού.

Με την παραδοχή λοιπόν ότι ένα λιπαντικό ACEA 3 ή 4 ή 5 και ιξώδες 5 W 30 είναι κατάλληλο για κάθε σύγχρονο αυτοκίνητο, αναφέρουμε τρία τοπ λάδια της αγοράς:
- Castrol Edge 5 W 30
- Cyclon Magma 5 W 30 
- Total Quartz 9000 5 W 30

Τα μυστικά της στάθμης
Έλεγχος: Ελέγχετε με τη βέργα στάθμης κάθε 500 km. Αν η μεταβολή της στάθμης είναι πολύ αργή, μπορείτε να αρκεστείτε σε έλεγχο κάθε 2.000 km
Στάθμη: Αγνοήστε τη συχνά αναξιόπιστη λυχνία ή την ένδειξη στον υπολογιστή του αυτοκινήτου. Με το αυτοκίνητο σε δρόμο χωρίς κλίση και τον κινητήρα για τουλάχιστον 10’ σβηστό, τραβήξτε τον δείκτη, σκουπίστε τον, επανατοποθετήστε και τραβήξτε τον πάλι αμέσως. Η στάθμη θα πρέπει να βρίσκεται μεταξύ των ενδείξεων min και max -ούτε παραπάνω ούτε παρακάτω. 

Κατανάλωση: Το κρίσιμο (αλλά και το επίσημο) όριο κατανάλωσης ορίζεται στο 1 lt/1.000 km. Από εκεί και κάτω η κατανάλωση κρίνεται «φυσιολογική». Αν υπερβαίνει αυτό το όριο, τρία τινά συμβαίνουν: Διαρροή λαδιού, κατανάλωση λόγω φθαρμένων ελατηρίων (μπλε καπνός από την εξάτμιση με το μοτέρ υπό φορτίο) ή φθαρμένα λαστιχάκια βαλβίδων (μπλε καπνός από την εξάτμιση στο άφημα του γκαζιού και στο ραλαντί.