Τα κλισέ είναι αφόρητα το ξέρω. Κάποιες φορές υπάρχουν διότι περιγράφουν είτε αυταπόδεικτες αλήθειες είτε καταστάσεις που σχεδόν όλοι μας έχουμε ζήσει είτε συναισθήματα που επίσης όλοι μας έχουμε βιώσει.
Μερικές φορές νομίζεις ότι ανήκουν στη σφαίρα του μυθικού μέχρι που ξεπετάγονται μπροστά σου σαν φωτοβολίδες. Σαν μετεωρίτες από το διάστημα που ήρθαν να σου καταστρέψουν τη βολική αντίληψη που είχες για τον κόσμο, την απατηλή πεποίθηση για τη γραμμικότητα της Ιστορίας, τις παγιωμένες αντιλήψεις σου, τις οποίες θεωρείς δεδομένες. Για όσους δεν την έχουν δει, προτείνω με θέρμη να παρακολουθήσουν την ταινία «Ακαδημία Πλάτωνος». Εκεί ένας ρατσιστής, «αλβανοφάγος» τεμπελάκος και μαμάκιας μικρομαγαζάτορας (εκπληκτικός ο Καφετζόπουλος στο ρόλο) ανακαλύπτει πως η μάνα του ήταν στην πραγματικότητα Αλβανίδα και ότι μάλιστα έχει και μεγαλύτερο αδερφό Αλβανό.
Τα κλισέ είναι αλύπητα. Σου διαμορφώνουν τον κόσμο. Τα περιπαίζεις, αλλά ταυτόχρονα νιώθεις άβολα όταν επιβεβαιώνονται. Νιώθεις το ίδιο άβολα κι όταν σου σκάνε στα μούτρα σαν αδέσποτη τούρτα σε τουρτοπόλεμο του Βέγγου. Προχθές σε ένα μπαρ ένας φίλος μου σχεδόν έμεινε παράλυτος, άφωνος με ένα σταθερά ημιβλακώδες βλέμμα, επειδή μια κοπέλα τον πλησίασε και τον ρώτησε: «Έρχεσαι συχνά εδώ;». «Σαν να πρωταγωνιστούσα σε βιντεοταινία με τον Στιβ Ντούζο και τον Ψάλτη», μου εξομολογήθηκε τρία ποτά μετά.
[inset side=left]Τα κλισέ είναι αλύπητα. Σου διαμορφώνουν τον κόσμο. Τα περιπαίζεις, αλλά ταυτόχρονα νιώθεις άβολα όταν επιβεβαιώνονται.[/inset]Τα κλισέ αντιμάχονται το ένα το άλλο σε παράταξη και με φανατισμό ιεροεξεταστή. Χρησιμοποιούν επιχειρήματα τα οποία δεν αντέχουν σε κοινή λογική, γι αυτό και τη μισούν. Στην «μπλογκόσφαιρα» μπορείς να βρεις μυριάδες από δαύτα να ανταλλάσσουν ύβρεις: Οι πολιτικοί είναι όλοι κλέφτες, οι δημοσιογράφοι είναι όλοι πουλημένοι, οι Έλληνες είναι ανάδελφοι και τους μισούν όλοι διότι είναι επί της ουσίας οι πιο μάγκες. Οι Γερμανοί είναι όλοι ξενέρωτοι, κρυπτοφασίστες και κρυφίως επιδιώκουν να μετακομίσουν όλοι στην Ελλάδα γιατί έχουμε καλό καιρό κι αυτοί εκεί πάνω πήζουν στο κρύο και στην μπίχλα.
Τα κλισέ όμως κάθονται και στη θέση του οδηγού και μάλιστα υπαγορεύουν τα πιο «αντικειμενικά» τεστ: Οι Alfa Romeo είναι τα καλύτερα αυτοκίνητα του κόσμου, εκτός των Ferrari. Οι Alfa Romeo τρίζουν ακόμα και παρκαρισμένες. Τα VW είναι άχρωμα και άοσμα. Τα VW είναι τα καλύτερα αυτοκίνητα του κόσμου. Δεν σηκώνουν αντίρρηση. Τα κλισέ χωράνε μόνο στο μονόλογο.
Μπορούν επίσης να σου καταστρέψουν δίχως έλεος το κείμενο που γράφεις, ακόμα κι αν δεν το θες. Γιατί πώς αλλιώς θα περιγράψεις την ποιότητα κύλισης εκτός από φτωχή ή εξαιρετική. Πώς αλλιώς θα περιγράψεις την άνεση εκτός από μέτρια ή πολύ καλή. Με πόσους τρόπους μπορείς να στολίσεις την υποστροφή; Τα κλισέ λατρεύουν τους επιθετικούς προσδιορισμούς: Έντονη, εξαιρετική, καλή, μέτρια, άχρωμο. Κι εμείς, όλοι οι δημοσιογράφοι, ειδικά του...ειδικού Τύπου, κολυμπάμε σε μια θάλασσα από κλισέ που μας αγκαλιάζει στοργικά. Μας βγάζει από τη δύσκολη θέση να βάλουμε το μυαλό μας να σκεφτεί κάτι παραπάνω και μας ξελασπώνει πολλές φορές από κακοτοπιές. Είναι μνημειώδες πια το τελείωμα ορισμένων συγκριτικών δοκιμών: Η τελική επιλογή δική σας...
Ποιος τολμά να τους επιτεθεί; Ποιος είναι σε θέση να αντιπαρατεθεί με αυτά; Ποιος έχει το θάρρος της γνώμης του; Να πει για παράδειγμα πόσο καλύτερη εταιρεία θα γινόταν η Alfa Romeo αν την αγόραζε ο Πίεχ; Ή ότι η Toyota είναι η μόνη εταιρεία που μπορεί να πουλήσει κάποια από τα αυτοκίνητά της και σε φαρμακεία αντί για βαριά υπνωτικά; Θα αντεπιτεθούν πάραυτα με βαρύ πυροβολικό: Είσαι πουλημένος, εγκάθετος και άλλα τέτοια χαρωπά.
Και κάπως έτσι πορευόμαστε αμέριμνοι και καλουπωμένοι, από όλα αυτά που μισούμε αν δεν μας βολεύουν. Αλλά δεχόμαστε αμάσητα όταν «αντιπροσωπεύουν» τις απόψεις μας ή κολακεύουν τον εγωισμό μας ή τις επιλογές μας. Ακόμα όμως και η τελευταία πρόταση κάπως κλισέ δεν ακούγεται;