Δεν είναι δυνατόν να πετάξουν μηχανές με μεγαλύτερο βάρος από τον αέρα, είχε πει κάποιος το 1895. Κάποιος άλλος, καθόλου τυχαίος, διευθυντής της υπηρεσίας ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ, είχε δηλώσει με στόμφο το 1899 πως ό,τι είναι δυνατόν να εφευρεθεί, έχει εφευρεθεί. Ο συγκοινωνιολόγος Τσαρλς Σκοτ είχε δηλώσει στη δεκαετία του ’40 ότι δεν θα υπάρξουν ποτέ αρκετά αυτοκίνητα για να γεμίσουν οι λεωφόροι του Λος Άντζελες. Η δισκογραφική εταιρεία Decca είχε απορρίψει τους Beatles το 1962 με την αιτιολογία ότι η μουσική κιθάρας δεν έχει ζήτηση στον κόσμο. Ενώ ο Κεν Όλσον, ιδρυτής της εταιρείας Digital Equipment είχε δηλώσει το 1977 ότι δεν βλέπει γιατί να χρειάζεται κάποιος έναν υπολογιστή στο σπίτι. Αυτές είναι μερικές από τις μεγαλύτερες παπαριές που έχουν ειπωθεί ποτέ. Και σ’ αυτές πρέπει να προσθέσουμε την πρόβλεψη ότι το Facebook είναι για αργόσχολους που ψάχνουν να ξενοπηδήξουν στο διαδίκτυο.
[inset side=left]Όπως φαίνεται λοιπόν, το Facebook σταδιακά αντικαθιστά τον Τύπο στο ρόλο της τέταρτης εξουσίας[/inset]Το σκεφτόμουν με αφορμή το κίνημα του Συντάγματος. Πόσο γρήγορα μεταδόθηκε το μήνυμα, πόσο γρήγορα οργανώθηκε η κινητοποίηση, πόσο άμεσα εξαπλώθηκε σε άλλες πόλεις, πόσο εύκολα συντονίστηκε με ανάλογες κινήσεις σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού.
Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή κανείς μας δεν μπορούσε να φανταστεί την έκταση του φαινομένου. Ούτε τη μορφή που θα πάρει. Όταν έλαβα την πρόσκληση να συμμετάσχω στο group των αποφοίτων της χρονιάς μου και του σχολείου μου, πίστευα ότι είναι κάτι που ανακάλυψαν οι πρώην συμμαθήτριές μου, που μάλλον είχαν αρκετό ελεύθερο χρόνο εκείνη την εποχή, χωρίς το άγχος του μεροκάματου. Για καιρό μάλιστα δεν είχα μιλήσει σε κανέναν γι’ αυτό, θεωρώντας ότι δεν θα το ήξερε καν. Ούτε και άλλοι μου είχαν μιλήσει.
Σήμερα βλέπω το Facebook κάπως σαν την αγορά της αρχαίας Αθήνας, σε παγκόσμια κλίμακα. Μπορείς να πεις την άποψή σου, να επικροτήσεις ή να αποδοκιμάσεις απόψεις άλλων, να συμμετάσχεις σε ομάδες, να παίξεις παιχνίδια, να βρεις παλιούς φίλους με τους οποίους έχεις χαθεί και να κάνεις καινούργιους. Τον πρώτο καιρό, οι εταιρείες τρομαγμένες από τις έρευνες που έδειχναν μείωση στην αποδοτικότητα των εργαζομένων τους, τους απαγόρευαν να μπαίνουν στο Facebook ή τους απέλυαν. Σήμερα κάποιες σχεδόν τους υποχρεώνουν να είναι online αφού τα τμήματα marketing πλέον βλέπουν την παγκόσμια κοινότητα σαν μια απύθμενη δεξαμενή όπου μπορούν να αγοράσουν, να πουλήσουν και να διαφημιστούν.
Η οργάνωση της κίνησης των αγανακτισμένων πολιτών μέσω του Facebook δεν ήταν η πρώτη του είδους. Το Δεκέμβρη του ’08 η είδηση της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου ταξίδεψε από προφίλ σε προφίλ σε λίγα λεπτά σε όλη την Ελλάδα. Και από εκεί οργανώθηκε η μαζική αντίδραση στην αστυνομική βία.
Όπως φαίνεται λοιπόν, το Facebook σταδιακά αντικαθιστά τον Τύπο στο ρόλο της τέταρτης εξουσίας. Ειδικά σήμερα, που μέρα με τη μέρα όλο και περισσότεροι δυσπιστούν για την αξιοπιστία των δημοσιογράφων, τον τρόπο που παρουσιάζουν τις ειδήσεις και την προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης στην οποία επιδίδονται, ανάλογα με τα συμφέροντα των εκδοτών. Δεν θα είναι οι εφημερίδες και τα κανάλια πλέον που θα ανεβάζουν ή θα κατεβάζουν κυβερνήσεις. Αλλά το Facebook και η ικανότητά του να ενώσει φωνές και να οργανώσει ομάδες που εκφράζουν ελεύθερα αιτήματα κι απόψεις, χωρίς κομματικό ή επιχειρηματικό πατρονάρισμα.
Είναι όμως έτσι; Είναι το Facebook ένας κόσμος όμορφος αγγελικά πλασμένος; Οι έρευνες δείχνουν ότι ήδη ένα ποσοστό σχεδόν 35% από τους χρήστες δεν το εμπιστεύονται. Τα ψεύτικα προφίλ που δημιουργούνται από άτομα τα οποία θέλουν να κινούνται στο διαδίκτυο ανώνυμα ή τέλος πάντων με διαφορετική ταυτότητα και ιδιότητα από την πραγματική, είναι όσα και τα αληθινά. Και έχουν ήδη στηθεί εταιρείες που πωλούν «φίλους» και likes σε άτομα, επιχειρήσεις ή ομάδες που θέλουν να εμφανίζονται πολυπληθείς για να προσελκύσουν κι άλλους. Αβανταδόροι λέγονται. Τους χρησιμοποιούν και οι παπατζήδες στην Ομόνοια για να τραβήξουν πελάτες.